Edna O'Brien, Gwyl y Gelli Llun: Non Tudur
Un o’r enwau mawr ar faes y Gelli ddydd Sul cynta’r ŵyl oedd y nofelydd o Iwerddon, Edna O’Brien – a greodd stŵr yn y 1960au ar ôl iddi gyhoeddi ei nofel, Country Girls.

Roedd hi yno yn sgwrsio am ei chofiant, Country Girl: A Memoir, gyda’i golygydd o wasg Faber.

Cafodd fagwraeth Gatholig lem ac roedd cefn gwlad Iwerddon yn ystod y 1930au a’r 1940au “yn lle Duwiol ac annuwiol,” meddai, lle’r oedd popeth yn bechadurus. “I desired Christ on the Cross – now that’s not very healthy, is it?” dywedodd. Ond fe fu iddi elwa o gyfoeth byd natur ei chymdeithas a’r diwylliant chwedleua, meddai – “I was blessed and unblessed.” Does nunlle ar y ddaear cyn hardded ag Iwerddon, dywedodd hi.

Yn Nulyn, fe gafodd y ferch ifanc flas ar ryddid, ac ar awduron fel James Joyce – roedd hi’n cario ei waith gyda hi ym mhobman. Yn nechrau’r 1950au dechreuodd sgrifennu colofnau i gyfnodolion, yn rhoi sylw i ffasiwn a sibrydion y ddinas – a thynnodd sylw gweisg a golygyddion. Sgrifennodd ei llyfr cyntaf Country Girls mewn tair wythnos.

Dihangodd i Lundain wedi i’r llyfr gael ei wahardd o Iwerddon oherwydd natur rywiol y llyfr – dywedodd wrth dorf y Gelli fel y bu i’w phostfeistres leol ddweud wrth ei thad y dylai hi gael ei chicio trwy’r dref yn noeth. Llosgwyd dau gopi ohono. Ond fe fu’r llyfr yn llwyddiant trwy’r byd am gyfleu poenau a meddyliau merched ifanc mor gelfydd.

Priododd yn ifanc – yn erbyn dymuniadau ei rhieni. Fuodd hi ddim yn briodas hapus, meddai. “I’d bring the children from school, and write, write, write” er gwaetha’ sylwadau ei gŵr awdurdodol, nad oedd o’r farn y gallai hi sgrifennu.

Soniodd – ar ofyn yr holwr – am y partïon mawr y byddai yn ei chynnal yn ei thŷ yn Llundain bob nos Sadwrn – gan ddenu mawrion yr oes fel Richard Burton, Sean Connery, Judy Garland (“not very happy”) a Lee Marvin (“always drunk”).

Soniodd am y trip LSD a gafodd unwaith a barodd tua 14 awr. Trodd at ei holwr, yr asiant o Faber, a dweud, ‘you’d know; you’ve taken it’ – roedd ei wyneb yn bictiwr, a’r un lliw yn union â bitrwt. Fe erfynnodd ar y dorf i beidio â thrydar rhag ofn i’w fam glywed. Rhy hwyr. Ond dw i’n siŵr iddo faddau ar unwaith wrth yr awdur osgeiddig, 82 oed.

Roedd hi’n braf iawn iawn cael dod i roi sgwrs yn y Gelli ar ddiwrnod braf o Fai, meddai (“it is more than nice – it is thrilling”, ond nid dyna yw sgrifennu, meddai. “It is a transaction from one part of myself to another part of myself… the thing I can never succeed in doing, but will always keep trying.”

Llenyddiaeth yw bywyd, meddai, er ei fod yn rhywbeth sydd bellach ar gyrion cymdeithas – “the world is full of noise… the solitude to read is getting harder and harder.”

***


Gwyl y Gelli Llun: Non Tudur
“To be a novelist is the greatest job in the world”.

Dyna eiriau Howard Jacobson, un o enillwyr gwobr y Booker, tua diwedd ei ddarlith ar Jane Austen brynhawn Sul. Dyn deallus sy’n traddodi mewn modd yr un mor ffraeth a’r un mor ddoeth â’i nofelau. Ei fwriad oedd tanlinellu faint o ryw – a faint o gyfoesedd – sydd ynghudd yn nofelau Austen a pharch mawr yr awdur at wir gariad. Dywedodd am y nofel Persuasion: “There are a-throbs a-plenty.”

Gofynnodd un dyn yn y dorf – os ydych chi’n dweud bod llyfrau’r hen Jane mor drymlwythog o ryw – pam eich bod chi yn y gorffennol wedi beirniadu’r olygfa eiconig honno o Mr Darcy (yr actor Colin Firth) yn wlyb diferu yn dod allan o’r llyn ar yr addasiad teledu?

“I think she’d think of it as absurd,” dywedodd, gan ennyn bwio mawr gan ran fwyaf o ferched yn y dorf.

***


Terence Stamp yng Ngwyl y Gelli Llun: Non Tudur
I gloi nos Sul, daeth torf fach i wrando ar un o sêr eiconig byd ffilm y 1960au – Terence Stamp. I lawer o bobol, fel yw General Zod, y dihiryn yn Superman 3. Ond i’r gwybodusion roedd un o actorion mwya’ golygus a cŵl y 1960au, gyda’r prif rannau mewn ffilmiau fel Billy Budd, Poor Cow ac fel y milwr diedifar Sergeant Troy yn addasiad enwog John Schlesinger o nofel Thomas Hardy, Far From the Madding Crowd.

Mae wedi actio mewn tua 60 o ffilmiau. Yn anffodus, roedd yn ychwanegiad hwyr i raglen y Gelli – ac ar wib yno cyn hedfan i Galiffornia ddydd Llun – a’r babell ond yn hanner llawn. Ond roedd yna fonllef gynnes o gymeradwyaeth iddo – a’r edmygaeth ohono yn amlwg. Eisteddodd ar y llwyfan yn droednoeth – adlais efallai o’r ffaith iddo fod yn byw mewn ashram yn India ar ôl mudo o Loegr yn niwedd y 1960au tan ddiwedd y 1979au wedi i’r rhannau mawr ddechrau diflannu.

Dyna lle y calliodd a dadebru o fyd gwyllt enwogrwydd, meddai, a dysgu sut i fyw yn iawn – a hynny sy’n gyfrifol am y ffaith ei fod yn dal i actio heddiw. Edrychai’n iach fel cneuen, ac yn llawer iau na’i 74 o flynyddoedd.

Cawson ni stori flasus – am hanes ei blind date gyda Brigitte Bardot ym Mharis – heb ddatgelu a wnaethon nhw gysgu gyda’i gilydd ai peidio.

Gofynnais ar ran Golwg beth oedd ei farn eu bod nhw’n ail-wneud Far From the Madding Crowd. Syllodd yn fud am ennyd – arwydd efallai nad oedd yn ymwybodol o’r ffaith honno – ac ateb nad yw e eto wedi dod i’r arfer a rhywun arall yn portreadu General Zod!

Ond dywedodd mai clasur yn ddi-os yw Far From the Madding Crowd – hoff ffilm ei fam, digwydd bod. Ac roedd yn bleser cael gweithio ar y pryd gyda’r Julie Christie ifanc, a oedd yn “ravishing”. Ond doedd y ffilmio ddim yn gyfnod hapus iddo – doedd y cyfarwyddwr John Schlesinger ddim yn edmygydd ohono, meddai.

Roedd gwell gan y cyfarwyddwr hoyw fechgyn cyhyrog blond, meddai, a byddai yn ddiystyriol ohono ar y set – “he was really sadistic with me, thinking back,” meddai. Ond fe wnaeth hynny iddo actio yn well. Mae hynny yn dangos yn y ffilm; mae hi wirionedd yn glasur. Ni fydd yr un fersiwn newydd gystal – mae hynny yn garantîd.

Dyna un o bleserau mawr y Gelli – cwrdd â’ch arwyr. Weithiau, nid dadrithiad yw cael eu cyfarfod, ond gwireddu breuddwyd.