Rhodri Glyn Thomas
Y cyn-Weinidog Diwylliant Rhodri Glyn Thomas sy’n gyfrifol am yr iaith Gymraeg ar Gomisiwn y Cynulliad – y corff sy’ wedi’i gyhuddo o dorri ei gynllun iaith ei hun ar fater cyhoeddi Cofnod dwyieithog o drafodaethau ar lawr Siambr y Senedd.

Mae’r Aelod Cynulliad Plaid Cymru wedi pwyso’n gyson am adfer Cofnod dwyieithog llawn ers i’r Comisiwn, dan Gadeiryddiaeth ei gyd-aelod Plaid Cymru Dafydd Elis-Thomas, benderfynu peidio â chyfieithu areithiau gwleidyddol Saesneg i’r Gymraeg – er mwyn arbed £250,000.

Ddydd Mercher roedd Bwrdd yr Iaith Gymraeg yn cyfarfod Llywydd newydd y Cynulliad, sydd hefyd yn Gadeirydd newydd y Comisiwn, i ddweud wrthi bod y drefn o beidio cyflwyno Cofnod cwbl ddwyieithog yn groes i gynllun iaith y Cynulliad ei hun.

Yn ei gynllun iaith mae’r Cynulliad yn addo: ‘Cyn gynted ag y bo modd ar ôl y cyfarfod, cyhoeddir cofnod gair-am-air dwyieithog a bob Cyfarfod Llawn’.

Mis i wneud tro pedol

Mae Llywydd y Cynulliad, Rosemary Butler, wedi addo ymateb i argymhellion Bwrdd yr Iaith cyn i’r Aelodau Cynulliad fynd ar eu gwyliau haf.

Golyga hyn fod gan Rhodri Glyn Thomas lai na mis i berswadio ei gyd-aelodau ar y Comisiwn i dderbyn bod angen adfer Cofnod dwyieithog.

Ddechrau’r wythnos roedd Arweinydd Dros Dro’r Ceidwadwyr, Paul Davies, yn ailddatgan barn ei blaid bod angen Cofnod dwyieithog – felly mae’n rhesymol i gredu y bydd aelod y Torïaid ar y Comisiwn, Angela Burns, o blaid newid y drefn.

Yr aelod Llafur ar y Comisiwn yw Sandy Mewies, ac mae Cadeirydd y Comisiwn, Rosemary Butler, hefyd o’r blaid honno.

Mae cynrychiolydd y Lib Dems yn aelod o’r hen Gomisiwn wnaeth bleidleisio o blaid dileu’r Cofnod dwyieithog, a bydd angen dwyn perswâd ar Peter Black ei bod yn werth gwario tua £300,000 i adfer Cofnod dwyieithog llawn.

Cynulliad yn blismon iaith arno’i hun

Oherwydd bod Comisiwn y Cynulliad yn cael ei gyfrif yn un o gyrff y goron, nid oes gan Fwrdd yr Iaith unrhyw rym cyfreithiol i’w orfodi i weithredu ar unrhyw argymhellion.

Mi allai’r Comisiwn anwybyddu’r Bwrdd, ac ni fyddai modd i’r Bwrdd wneud dim wedyn.

Pan ddaw’r Comisiynydd Iaith i fodolaeth, fe fydd Aelodau’r Cynulliad yn cael parhau i fonitro a phenderfynu ar eu cynllun Iaith eu hunan.

‘Brawychus’

Mae Rhodri Glyn Thomas eisoes wedi mynegi pryedron am faint o Gymraeg sy’n cael ei ddefnyddio yn y Cynulliad.

Ac mae ffigyrau’r sefydliad ei hun yn cadarnhau bod cwymp syfrdanol wedi bod dros y blynyddoedd:

 

Cwestiynau a ofynnwyd
 
 

 

 Blwyddyn ariannol   
                         03/04   

   04/05   

  05/06   

   06/07   

 08/09   

 09/10   
% cwestiynau llafar a ofynnwyd yn Gymraeg   

  3.7   

 2.3   

 4.3   

 6.7   

 1.6   

 0.5   
% cwestiynau ysgrifenedig a ofynnwyd yn Gymraeg   

 2.2   

 2.4   

 0.4   

 1.7   

 0.1   

 0.1   
% o aelodau cymwys i ofyn cwestiwn a ofynnodd o leiaf un cwestiwn llafar yn Gymraeg   

 22   

 24   

 20   

 20   

 16   

 9.1   
%o aelodau cymwys i ofyn cwestiwn a ofynnodd o leiaf un cwestiwn ysgrifenedig yn Gymraeg   

 20   

 8   

 8   

 8   

 6   

 2.3