Llun o'r rali
Ddydd Iau diwethaf, cymerodd bron i 2 filiwn o bobol (1.8 yn ôl ffigurau swyddogol) ran yn un o’r protestiadau mwyaf erioed yn hanes Ewrop.

Ymgasglodd bron i 2 filiwn o bobol yng nghanol dinas Barcelona er mwyn pwysleisio’u barn fod gan drigolion Catalunya yr hawl i benderfynu a ydyn nhw am aros yn rhan o Sbaen neu dorri’n rhydd a bod yn wlad annibynnol, yn union fel oedden ni 300 o flynyddoedd yn ôl.

Oherwydd dyna beth ry’n ni’n ei ddathlu ar 11 Medi; fe gofiwn ni fod Barcelona wedi’i churo ar 11 Medi, 1714 gan fyddin Philip V o Bourbon. Fe gofiwn y miloedd o drigolion Catalwnia a gafodd eu lladd wrth amddiffyn eu gwlad, a’r miloedd a gafodd eu gorfodi i ddinistrio’u cartrefi eu hunain a chael eu halltudio fel cosb am golli.

Ond ni fu farw’r mudiad annibyniaeth yng Nghatalunya serch hynny. Mi oroesodd deyrnasiad Philip V a’r canrifoedd o’i throi’n Sbaenaidd a ddilynodd. Mi oroesodd unbennaeth Franco ac erbyn hyn, mae trwch poblogaeth Catalwnia’n cefnogi annibyniaeth unwaith eto.

Galw am refferendwm

Fodd bynnag, yr unig ffordd o wybod yn sicr pa ganran o’r boblogaeth sy’n cefnogi annibyniaeth yw cynnal refferendwm. Efallai bod hyn yn ymddangos yn hawdd ac yn gyffredin o fewn sefyllfa ddemocrataidd; ni ddylai gorddi’r dyfroedd. Nid y DU mo Sbaen. Nid Canada mo Sbaen. Nid yw Sbaen yn ddemocratiaeth gyfunol. Ac er bod Sbaen yn ei galw ei hun yn un o brif bwerau gwleidyddol Ewrop, nid oes ganddi’r aeddfedrwydd gwleidyddol i ganiatâu’r math hwn o weithgarwch cynhwysfawr lle mae pawb yn gallu cymryd rhan.

Ni fydd llywodraeth Sbaen fyth yn caniatáu’r fath refferendwm gan wybod fod posibilrwydd – er yn bosibilrwydd bach – y gallai’r “Ie” ennill. Ydy Sbaen, felly, yn ddemocratiaeth go iawn? Na yw’r ateb amlwg. Ni all unrhyw wlad ei galw ei hun yn ddemocratiaeth pan fo’n gwrthod y fath hawl sylfaenol fel cynnig y bleidlais i’w thrigolion.

A fydd yr Undeb Ewropeaidd yn caniatáu’r fath amddifadedd o hawliau sifil i rai o’i thrigolion? A fydd hi’n troi ei chefn arnon ni ynteu a fydd hi’n sefyll yn gadarn a mynnu ei bod hi’n gwbl annerbyniol, yn yr unfed ganrif ar hugain, fod llywodraeth ddemocrataidd fondigrybwyll yn camdrin ac yn anwybyddu ceisiadau ei thrigolion yn y ffordd y mae llywodraeth Sbaen yn ei wneud?

Roedd dathliadau “La Diada” yn rhai di-drais. Ymhlith cefnogwyr i annibyniaeth roedd pobol o bob oed, gwreiddiau a chefndir ond fe wnaethon ni i gyd brotestio’r diwrnod hwnnw yn y gobaith o sicrhau’r hyn y bydd yr Alban wedi’i gyflawni heddiw – refferendwm.  Ond eto i gyd, mae’r pleidiau sydd yn erbyn cynnal refferendwm yn mynnu bod cefnogwyr annibyniaeth yn “hollti” cymdeithas Catalwnia.

Yr hyn sydd yn niweidio Catalunya go iawn yw gwybod fod mwy nag 80% o’i thrigolion yn dymuno pleidleisio ar Dachwedd 9, ond nad oes ganddyn nhw mo’r hawl i gynnal refferendwm gan fod Sbaen yn ofni’r canlyniad.

Fe ŵyr pawb fod llywodraeth Sbaen yn benderfynol o atal pobol Catalunya rhag pleidleisio ar Dachwedd 9, ac mae hi eisoes wedi dechrau brwydr frwnt yn erbyn y mudiad annibyniaeth trwy ymosod a phardduo’r ANC (Assemblea Nacional Catalana).

Fodd bynnag, rydym ninnau’n benderfynol o frwydro (mewn modd heddychlon) tros ein hawliau sifil a gobeithio y bydd y gymuned ryngwladol, o’r diwedd, yn ein cefnogi ni yn y modd sy’n deilwng o gorff democrataidd a heddychlon.

Berta Gelabert Vilà