Aled Morgan Hughes
Aled Morgan Hughes sydd yn edrych ar un pwnc all brofi’n bwysig wrth i Etholiad Cynulliad fis Mai agosáu …

I’r rhai ohonoch a fethodd y ffrwydrad o gyffro ar y trydarfyd yn gynharach yn y wythnos, mae’r chwiban etholiadol bellach wedi’i chwythu, ac mae llai na 100 diwrnod tan fydd etholwyr Cymru yn mentro i’r gorsafoedd pleidleisio i ddewis ein llywodraeth nesaf.

Mae’r pleidiau bellach mewn ffair o weithgarwch, gan gorddi rhesi di-ben-draw o bolisïau a danteithion i geisio ennyn cefnogaeth yr etholwyr Cymreig.

Fel pob etholiad datganoledig, bydd disgwyl i’r meysydd addysg ac iechyd eto brofi’n ganolog i ddiddordebau’r cyhoedd, tra’n ehangach gall cyflwr yr economi neu orwelion ansicr refferendwm Ewrop hefyd ddatblygu’n bwyntiau trafod o bwys, boed hynny ar garreg y drws neu yn y naratif cyfryngol, dros y misoedd nesaf.

Tu hwnt i’r disgwyliedig, ceir un pwnc a all brofi’n gymharol bwysig yn yr ymgyrch, sef y cyhuddiad bod datganoli wedi arwain at ddatblygiad ‘Sefydliad Bae Caerdydd’- rhyw ddosbarth llywodraethol elitaidd anghysbell, sydd ond â diddordeb mewn cornel fechan o dde ddwyrain Cymru.

Bybl y Bae?

Yn fwyfwy dros y blynyddoedd diwethaf rydyn ni wedi gweld cyhuddiadau o’r fath yn codi stêm, gan ymddangos yn amlach yn y newyddion.

Ceir enghraifft yn ystod y llifogydd diweddar yn y gogledd orllewin, gyda chyhuddiadau o ddiffyg gwariant a buddsoddiad llywodraethol yn yr ardal, tra ym mhen arall Cymru, yn iard gefn y Bae, arweiniodd penderfyniad arfaethedig y llywodraeth i fuddsoddi’n helaeth mewn rhan fechan o’r M4 at gryn dipyn o stŵr.

Nid gwariant Llywodraeth Llafur yn unig a fwyda’r fath gyhuddiadau chwaith – beirniadwyd y Cynulliad yn ddiweddar gan rai wrth i’r Aelodau dderbyn codiad, gan atgyfnerthu i rai rhyw ddelwedd o “self-preservation society” bybl y Bae.

Dydi cyhuddiadau o’r fath ddim yn newydd – yn refferendwm 1997, fel 1979, bu’r fath godi bwganod o ddatblygiad posib dosbarth gwleidyddol elitaidd brofi’n ganolog i’r ymgyrchoedd gwrth-ddatganoli.

Er i refferendwm 2011 atgyfnerthu’r gefnogaeth i ddatganoli yng Nghymru, mae’r fath gyhuddiad yn mynd yn syth i gnewyllyn y setliad datganoli Cymreig; a fu i ddatganoli – y broses o symud grym llywodraethol yn agosach at y bobl yr effeithiai – ond greu haen wleidyddol ddidoledig arall?

UKIP yn ymosod

Gellir awgrymu bod twf UKIP a’u hymgyrch i ennill seddi yn y Cynulliad am y tro cyntaf wedi chwarae rôl ddylanwadol wrth sbarduno’r ddadl hon.

Mewn etholiadau Ewrop a San Steffan, gweler y blaid yn ymfalchïo wrth chwarae’r cerdyn “anti-establishment” – tacteg yn ôl pob golwg y mae’r blaid am ei atseinio eto yma yng Nghymru dros y misoedd nesaf, gan greu’r ddelwedd o herio ‘sefydliad’ Bae Caerdydd.

Gyda disgwyl i’r blaid ennill cryn gyhoeddusrwydd wrth i fis Mai agosáu, bydd cwestiynu ‘sefydliad’ Bae Caerdydd, ac i ba raddau mae datganoli wedi bod o fudd i Gymru gyfan, yn debygol o fod yn flaenllaw ar yr agenda cyfryngol.

Gydag UKIP yn ymosod, mae’n debyg mai’r blaid Lafur, fel y blaid lywodraethol ers 1999, fydd yn y sefyllfa anoddaf i amddiffyn y fath gyhuddiadau o ddatblygiad “Taffia” elitaidd y Bae.

Mewn sawl achos, fel nodais yn gynt, dyw nifer o benderfyniadau ac ambell i sgandal ariannol y blaid lywodraethol dim ond wedi cynyddu’r ddelwedd o ddosbarth gwleidyddol anghysbell ym meddwl y cyhoedd.

Polisïau’r gwrthbleidiau

Nid UKIP yw’r unig blaid wleidyddol fydd yn ceisio elwa drwy’r fath gyhuddiadau chwaith – yn fwyfwy gweler amryw o bolisïau gwrthbleidiau’r Bae hefyd yn dod i atseinio’r dôn.

Yn achos y Ceidwadwyr, gwelir hyn mewn addewid i benodi Gweinidogion ar gyfer Gogledd Cymru a’r Canolbarth a’r Gorllewin pe baent yn dod yn blaid lywodraethol.

I want to be First Minister for the whole of Wales, not just the Cardiff Bay bubble” medd eu harweinydd, Andrew RT Davies.

Gweler Plaid Cymru hefyd yn cyhoeddi polisïau i geisio distyllu’r ddelwedd o fybl y Bae. Ceir enghraifft o hyn mewn addewid am ddeddf i ariannu Cymru gyfan yn deg, a chyhoeddiad diweddar Leanne Wood bod y blaid yn addo bod y llywodraeth “fwyaf hygyrch” erioed, gan gynnal deg cyfarfod Cabinet y flwyddyn mewn gwahanol leoliadau ar draws Cymru.

O ystyried y naratif sydd wedi gyrru twf UKIP ac ansicrwydd rhai o hyd am werth datganoli, fydd hi ddim yn syndod gweld y frwydr yn erbyn ‘sefydliad Bae Caerdydd’, a’r buddion i Gymru y tu hwnt i’r de ddwyrain, yn datblygu’n un o brif nodweddion yr ymgyrch etholiadol dros y misoedd nesaf.

Mae Aled Morgan Hughes yn fyfyriwr PhD dan nawdd y Coleg Cymraeg Cenedlaethol yng Nghanolfan Llywodraethiant Cymru, Prifysgol Caerdydd.