Mark Drakeford, Ysgrifennydd Llywodraeth Leol
Mae Ysgrifennydd Llywodraeth Leol Cymru wedi amlinellu amserlen o 18 mis er mwyn diwygio’r ffordd mae cynghorau sir yn gweithio.

Mewn araith yng nghynhadledd flynyddol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru bydd Mark Drakeford yn cyflwyno cyfres o gynigion newydd dan y Bil Llywodraeth Leol newydd “yn seiliedig ar lefel uwch o weithio rhanbarthol.”

Fe wnaeth rybuddio awdurdodau lleol hefyd i “baratoi am y dewisiadau anoddaf” fydd o’u blaenau.

Dan y cynigion newydd, bydd disgwyl i gynghorau weithio gyda’i gilydd llawer mwy nag maen nhw wedi yn y gorffennol.

Mae disgwyl ymgynghoriad ffurfiol ar y newidiadau ddechrau’r flwyddyn newydd ym mis Ionawr, a fydd yn dod i ben cyn etholiadau Llywodraeth Leol Cymru ym mis Mai.

Fe ddaw cyhoeddiad Mark Drakeford yn dilyn cynlluniau dadleuol Llywodraeth Cymru y tymor diwetha’ i uno cynghorau sir Cymru, gan leihau’r nifer o 22 i 8 neu 9.

Ar ôl llawer o wrthwynebiad, cafodd y cynlluniau hynny eu hepgor ond mae’r Llywodraeth yn pwysleisio ei bod am weld mwy o gydweithio rhwng y siroedd.

“Newid diwylliannol”

Yn ei araith, fe wnaeth Mark Drakeford gydnabod nad yw Llywodraeth Cymru a chynghorau sir wedi “llwyddo i gytuno ar ffordd ymlaen yn y gorffennol” a galwodd am “newid diwylliannol” o fewn llywodraethau lleol.

“Os ydym am wneud hyn, yna mae angen newid diwylliannol,” meddai i ystafell lawn o arweinwyr awdurdodau lleol ledled Cymru.

“Diwygiadau digon heriol yw’r diwygiadau sydd gennym mewn golwg rwy’n siŵr, ond os ydym yn edrych yn ôl ar fywyd gwaith y bobl yn yr ystafell hon yn y gorffennol, rydym wedi gweld newidiadau diwylliannol enfawr yn y ffordd y mae ein cynghorau’n gweithio.

“Er enghraifft, dri deg o flynyddoedd yn ôl fyddai neb wedi meddwl y byddem yn ailgylchu yng Nghymru ar y raddfa sy’n digwydd heddiw.

“Os llwyddwn i wneud i’r trefniadau rhanbarthol hyn weithio, bydd hynny nid yn unig yn gwneud gwasanaethau yn fwy cynaliadwy ond hefyd yn gosod cynsail at y dyfodol ar gyfer gwneud pethau mewn ffordd wahanol ac yn well.”

‘Methu fforddio camu’n ôl’

Ychwanegodd y bydd yn cyfarfod â chynghorau dros yr wythnosau nesaf i drafod unrhyw bryderon gall fod.

“Credaf ein bod i gyd yn ymwybodol bod risg gwirioneddol i enw da llywodraeth leol os na allwn fwrw ymlaen â’r cynigion hyn. Ni allwn fforddio camu’n ôl,” meddai.

“Dyna pam y byddaf yn cyfarfod â chi i gyd dros yr wythnosau nesaf er mwyn inni ddod i gonsensws erbyn diwedd y flwyddyn galendr.

Cafodd setliad Llywodraeth Leol Cymru ei gyhoeddi fis diwetha’, oedd yn amlinellu faint o arian fydd pob sir yn cael gan Lywodraeth Cymru at y flwddyn nesaf.